Mas Kahwin vs Hantaran

Abu Razeen

Maskahwin disebut juga sebagai Mahar dalam bahasa Arab adalah satu bentuk pemberian daripada bakal suami kepada bakal isterinya dengan sebab perkahwinan, manakala dalam seksyen 2(1) Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Selangor) 2003 tafsiran maskahwin bererti “pembayaran kahwin yang wajib dibayar di bawah Hukum Syarak oleh suami kepada isteri pada masa perkahwinan diakadnikahkan, sama ada berupa wang yang sebenarnya dibayar atau diakui sebagai hutang dengan atau tanpa cagaran atau berupa sesuatu yang menurut Hukum Syarak dapat dinilai dengan wang”. Mankala ‘Pemberian’ ditafsirkan sebagai “pemberian sama ada dalam bentuk wang atau barang-barang yang diberi oleh seorang suami kepada seorang isteri pada masa perkahwinan”.

Diulang sebanyak enam kali di dalam Surah Al-Baqarah dan Surah An-Nisaa’ dan sekali pada Surah Al-Mumtahanah dengan sebutan yang berbeza antaranya ‘sadaq’bererti kebenaran, ‘nihlah’ pemberian wajib, ‘Atiah’ pemberian, ‘qintaran’ harta yang banyak, ‘faridhah’ maskahwin, ‘Ajrun’ kebaikan, disebut dalam firman Allah SWT yang memberi maksud seperti berikut:

“Dan berikanlah kepada perempuan-perempuan itu maskahwin-maskahwin mereka sebagai pemberian yang wajib. Kemudian jika mereka dengan suka hatinya memberikan kepada kamu sebahagian maskahwinnya maka makanlah (gunakanlah) pemberian yang halal itu sebagai nikmat yang lazat lagi baik kesudahannya”.[An-Nisaa: 4]

“Kemudian mana-mana perempuan yang kamu nikmati percampuran dengannya setelah ia menjadi isteri kamu, maka berikanlah kepada mereka maskahwinnya dengan sempurna sebagai satu ketetapan yang diwajibkan oleh Allah. Dan tiadalah kamu berdosa mengenai sesuatu persetujuan yang telah dicapai bersama oleh kamu suami isteri, sesudah ditetapkan maskahwin itu tentang cara dan kadar pembayarannya. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui lagi Maha Bijaksana”. [An-Nisaa: 24]

Hantaran pula lebih menjurus kepada adat resam sahaja, ia bergantung kepada bangsa, gaya berbelanja, budaya dan keturunan wanita yang dikahwini. Kelaziman masyarakat Malaysia yang hampir tidak meninggalkan amalan hantaran perkahwinan menjadikannya sebagai kewajipan yang tidak tertulis selari dengan maskahwin yang diwajibkan syarak dan dikuatkuasakan melalui undang-undang keluarga Islam setiap negeri dan wilayah. Dimaksudkan dengan hantaran oleh kamus dewan edisi keempat adalah: “wang yang dihantar oleh pihak lelaki kepada bakal mertua untuk perbelanjaan perkahwinan, belanja hangus”. “(dalam majlis perkahwinan orang Melayu) hadiah (berupa makanan, pakaian dan sebagainya) yang dibawa bersama wang hantaran: pihak pengantin lelaki membawa tujuh dulang”.

Maskahwin merupakan hak isteri yang berkaitan dengan pernikahannya manakala hantaran bebas dibelanjakan samada oleh isteri, ibu bapanya atau sesiapa sahaja yang diberi keizinan oleh adat atau si isteri itu sendiri. Tiada sebarang nas yang bersandarkan kepada hukum syarak menyebabkan kadar dan penyediaan hantaran semasa majlis perkahwinan kadangkala membawa beban kepada kedua-dua belah pihak.

Maskahwin datangnya daripada duit suami manakala hantaran boleh dibiayai oleh sesiapa sahaja yang berniat untuk memeriahkan lagi walimah yang diaturkan oleh kedua belah pihak, maka tidak hairanlah jumlah maskahwin lebih rendah daripada belanja hantaran secara umumnya. Bagi masyarakat Islam di Malaysia, sekiranya belanja perkahwinan dikira daripada kadar maskahwin sahaja nescaya kadar perkahwinan pada usia muda dapat ditingkatkan dan ruang maksiat dapat ditutup dalam usia nafsu lelaki dan wanita yang sedang bergejolak. Antara perbezaan lain antara keduanya adalah, maskahwin dalam bentuk matawang atau dinar emas yang semakin popular digunakan datangnya dari pengantin lelaki sahaja manakala hantaran dalam bentuk benda atau perkakasan akan datang dari kedua-dua belah pihak dengan kaedah balasan, pihak yang mendatang akan memberi hantaran dalam jumlah kiraan dulang yang ganjil dan akan dibalas oleh pihak yang menyambut dalam jumlah yang ganjil dengan bilangan yang lebih daripada pihak tetamu.

Ketiadaan nas tentang kewujudan hantaran dari segi syarak walaubagaimanapun tidaklah menjadi suatu kemudahan kepada lelaki yang akan berkahwin, kerana tiada kekangan agama inilah sesetengah pihak yang mengenakan kadar hantaran yang tinggi sehingga membebankan malah boleh dikategorikan sebagai zalim apabila pihak pengantin terpaksa berhutang semata-mata memenuhi kehendak pihak penentu hantaran, bukannya dari penerima mutlak yaitu pengantin perempuan itu sendiri. Kita boleh berhujah menggunakan kaedah qawaid fiqhiyah dikenali sebagai ‘Al-Adah Muhakamah’ yang bermaksud setiap adat yang tidak melanggar hukum syarak boleh diamalkan, namun pembaziran atas sesuatu yang tidak perlu atas nama adat boleh ditinggalkan, kerana ‘pelaku pembaziran adalah saudara syaitan’ ditambah pula dengan niat untuk menunjuk-nunjuk yang dikhuatiri membawa sifat riak dan taajub dengan diri sendiri.

Dalam adat negeri Selangor, hantaran diertikan sebagai hadiah sama ada dalam bentuk wang tunai atau barangan yang diberikan oleh suami kepada isterinya semasa majlis perkahwinan dilangsungkan dan ia digunakan untuk perbelanjaan majlis perkahwinan, sepertimana yang dinyatakan dalam takrifan, hantaran adalah berbeza diantara adat setempat, jika di Kedah dan Pulau Pinang wang hantaran diberikan kepada ibu bapa bakal pengantin dan terpulang samada dibelanjakan atau diberikan kepada anaknya manakala di Kelantan dan Terengganu hantaran dianggap sebagai maskawin maka ia menjadi milik mutlak pihak isteri.

Dalam takrifan umum hantaran berasaskan kepada adat, manakala maskahwin ditetap dan wajibkan oleh syarak, walaupun tiada kadar minimumnya, seharusnya pihak lelaki memberi pihak perempuan dengan jumlah tidak kurang dari 10 dirham dan tidak lebih dari 500 dirham, jika tidak disebut dalam akad mahupun perjanjian perkahwinan maka kadar maskahwin akan diberikan dengan kadar seimbang dengan keadaan dan kedudukan perempuan dan keluarganya dalam masyarakat, mengikut adat jumlahnya ditetapkan oleh bapa pengantin perempuan, untuk negeri Selangor maskahwin yang ditetapkan oleh adat secara minimum sebanyak RM80.00 untuk anak dara dan RM40.00 untuk janda satu peningkatan yang dahulunya bernilai RM44.00 untuk anak dara dan RM22.00 untuk janda. Jumlah ini berbeza diantara negeri-negeri yang lain, sebagai kemudahan umat Islam maklumat tentang kadar maskahwin setiap negeri boleh didapati dari laman web JAKIM.

Seksyen 21 Enakmen Undang-undang Keluarga Negeri Selangor 2003 memperuntukkan:

(1) Maskahwin hendaklah biasanya dibayar oleh pihak lelaki atau wakilnya kepada pihak perempuan atau wakilnya di hadapan orang yang mengakadnikahkan perkahwinan itu dan sekurang-kurangnya dua orang saksi lain.

(2) Pendaftar hendaklah, mengenai tiap-tiap perkahwinan yang hendak didaftarkan olehnya, menentu dan merekodkan-

a) Nilai dan butir-butir lain maskahwin.

b) Nilai dan butir-butir lain pemberian.

c) Nilai dan butir-butir lain apa-apa bahagian maskahwin atau pemberian atau kedua-duanya yang telah dijanjikan tetapi tidak dijelaskan pada masa akadnikah itu, dan tarikh yang dijanjikan untuk penjelasan; dan

d) Butir-butir cagaran yangdiberi bagi menjelaskan maskahwin aau pemberian.

Apabila maskahwin tidak dijelaskan oleh suami maka pihak isteri adalah berhak mengemukakan tuntutan apabila diceraikan, di dalam seksyen 59 Enakmen yang sama memperuntukkan “tiada apa-apa jua yang terkandung dalam enakmen ini boleh menyentuh apa-apa hak yang mungkin ada pada seseoang isteri di bawah Hukum Syarak terhadap maskahwinnnya dan pemberian kepadanya atau apa-apa bahagian daripadanya apabila perkahwinan dibubarkan.”

Terdapat beberapa kes tuntutan berkenaan maskahwin yang gagal ditunaikan oleh pihak suami dilaporkan dalam Jurnal Hukum antaranya kes yang berlaku di Kedah, Salma yang telah diceraikan menuntut pembayaran maskahwin sebanyak RM600.00 yang belum dibayar oleh suaminya, Mat Akhir. Mat Akhir mendakwa isteri itu telah meninggalkan tuntutan dan bersetuju suaminya tidak perlu membayar maskahwin itu. Salma menafikan dakwaan itu. Pihak Mat Akhir telah memanggil dua saksi yang berkata mereka mendengar suara mengatakan orang itu telah bersetuju tidak menuntut maskahwin itu tetapi keterangan mereka telah ditolak kerena mereka tidak melihat orang yang bercakap itu. Salma telah bersumpah menafikan perkara itu. Mahkamah setelah mendengar kes tersebut telah memerintahkan Mat Akhir supaya membayar jumlah RM600.00 bagi maskahwin itu (JH 1983). dan dalam satu kes lain di Pulau Pinang, Rosnah yang telah dicerai menuntut maskahwinnnya sebanyak RM58.00 dan baki perbelanjaan perkahwinan berjumlah RM300.00. Pihak Mahkamah setelah mendengar kedua-dua belah pihak memutuskan maskahwin telahpun dibayar dan memerintahkan suaminya, Ibrahim membayar baki pebelanjaan perkahwinan berjumlah RM300.00 kepada Rosnah (JH 1979).

Berapapun jumlah maskahwin ataupun hantaran yang ditentukan samada oleh adat atau keturunan seseorang, akhirnya kita perlu kembali kepada sebaik-baik jumlah yang disarankan oleh baginda Rasulullah SAW terjemahannya berbunyi: “Sebaik-baik maskahwin itu adalah yang paling senang atau paling rendah” [Abu Dawud]

Atau sekiranya tidak berkemampuan langsung maka sabda rasul lagi; Carikanlah (sesuatu yang boleh dijadikan sebagai mas kahwin) walaupun sebentuk cincin dari besi. [Bukhari dan Muslim]

5th Article

MAIS Bil.7 : Jun 2007